လူတွေ အသက်ကြီးလာတာနဲ့အမျှ ဦးနှောက်လုပ်ဆောင်ချက် ကျဆင်းမှုဟာ ပိုမိုသိသာထင်ရှားလာပါတယ်။ အသက် ၂၀ မှ ၄၉ နှစ်ကြားရှိသူတွေမှာ မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းခြင်း သို့မဟုတ် မေ့လျော့ခြင်းတို့ ခံစားရတဲ့အခါ သိမြင်မှုလုပ်ဆောင်ချက် ကျဆင်းလာတာကို သတိပြုမိကြပါတယ်။ အသက် ၅၀ မှ ၅၉ နှစ်ကြားရှိသူတွေအတွက် သိမြင်မှုကျဆင်းခြင်းကို သဘောပေါက်လာတာဟာ မှတ်ဉာဏ်သိသိသာသာ ကျဆင်းလာတဲ့အချိန်မှာ ဖြစ်ပေါ်လာလေ့ရှိပါတယ်။
ဦးနှောက်လုပ်ဆောင်ချက်ကို မြှင့်တင်ရန် နည်းလမ်းများ ရှာဖွေသည့်အခါ အသက်အရွယ်အုပ်စု အမျိုးမျိုးသည် မတူညီသော ရှုထောင့်များကို အာရုံစိုက်ကြသည်။ အသက် ၂၀ မှ ၂၉ နှစ်ကြားရှိသူများသည် ဦးနှောက်စွမ်းဆောင်ရည် မြှင့်တင်ရန်အတွက် အိပ်စက်ခြင်းကို အာရုံစိုက်လေ့ရှိပြီး (၄၄.၇%) မှာ အသက် ၃၀ မှ ၃၉ နှစ်ကြားရှိသူများသည် ပင်ပန်းနွမ်းနယ်မှုကို လျှော့ချရန် ပိုမိုစိတ်ဝင်စားကြသည် (၄၇.၅%)။ အသက် ၄၀ မှ ၅၉ နှစ်ကြားရှိသူများအတွက် အာရုံစူးစိုက်မှု မြှင့်တင်ခြင်းသည် ဦးနှောက်လုပ်ဆောင်ချက် မြှင့်တင်ရန် အဓိကကျသည်ဟု ယူဆကြသည် (၄၀ မှ ၄၉ နှစ်: ၄၄%၊ ၅၀ မှ ၅၉ နှစ်: ၄၃.၄%)။
ဂျပန်၏ ဦးနှောက်ကျန်းမာရေးဈေးကွက်တွင် လူကြိုက်များသော ပါဝင်ပစ္စည်းများ
ကျန်းမာသော လူနေမှုပုံစံကို လိုက်စားခြင်းဆိုင်ရာ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ခေတ်ရေစီးကြောင်းနှင့်အညီ၊ ဂျပန်နိုင်ငံ၏ လုပ်ဆောင်နိုင်သော အစားအစာဈေးကွက်သည် ဦးနှောက်ကျန်းမာရေးကို အဓိကထား၍ သီးခြားကျန်းမာရေးပြဿနာများအတွက် ဖြေရှင်းနည်းများကို အထူးအလေးပေးပါသည်။ ၂၀၂၄ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၁၁ ရက်နေ့အထိ ဂျပန်နိုင်ငံတွင် တရားဝင်ဒေတာများအရ လုပ်ဆောင်နိုင်သော အစားအစာ ၁၀၁၂ မျိုး မှတ်ပုံတင်ထားပြီး ၎င်းတို့အနက် ၇၉ မျိုးမှာ ဦးနှောက်ကျန်းမာရေးနှင့် ဆက်စပ်နေပါသည်။ ၎င်းတို့အနက် GABA သည် အများဆုံးအသုံးပြုသော ပါဝင်ပစ္စည်းဖြစ်ပြီး ဒုတိယနေရာတွင်လူတင်/ဇီဇန်သင်း, ဂျင်ဂိုရွက်ထုတ်ယူမှု (ဖလေဗိုနွိုက်များ၊ တာပီနွိုက်များ)၊DHA, Bifidobacterium MCC1274, Portulaca oleracea saponins, paclitaxel, imidazolidine peptides,PQQနှင့် အာဂိုသိုင်အိုနင်း။
၁။ ဂါဘာ
GABA (γ-အမိုင်နိုဗျူတရစ်အက်ဆစ်) သည် Steward နှင့် လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များမှ ၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် အာလူးဥတစ်ရှူးတွင် ပထမဆုံးတွေ့ရှိခဲ့သော ပရိုတင်းဓာတ်မပါဝင်သော အမိုင်နိုအက်ဆစ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ၁၉၅၀ ခုနှစ်တွင် Roberts နှင့်အဖွဲ့သည် နို့တိုက်သတ္တဝါများ၏ ဦးနှောက်တွင် GABA ကို ဖော်ထုတ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် glutamate decarboxylase ဖြင့် ဓာတ်ကူပေးသည့် glutamate သို့မဟုတ် ၎င်း၏ဆားများ၏ မပြောင်းလဲနိုင်သော α-decarboxylation မှတစ်ဆင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည်။
GABA သည် နို့တိုက်သတ္တဝါများ၏ အာရုံကြောစနစ်တွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်တွေ့ရှိရသော အရေးကြီးသော အာရုံကြောထုတ်လွှတ်မှု တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ၎င်း၏ အဓိကလုပ်ဆောင်ချက်မှာ အာရုံကြောအချက်ပြမှုများ ပို့လွှတ်မှုကို ဟန့်တားခြင်းဖြင့် အာရုံကြောဆိုင်ရာ လှုံ့ဆော်မှုကို လျှော့ချရန်ဖြစ်သည်။ ဦးနှောက်တွင် GABA မှ ကြားဝင်ဆောင်ရွက်ပေးသော အဟန့်အတားဖြစ်စေသော အာရုံကြောပို့လွှတ်မှုနှင့် ဂလူတာမိတ်မှ ကြားဝင်ဆောင်ရွက်ပေးသော အာရုံကြောပို့လွှတ်မှုအကြား ဟန်ချက်ညီမှုသည် ဆဲလ်အမြှေးပါးတည်ငြိမ်မှုနှင့် ပုံမှန်အာရုံကြောလုပ်ဆောင်ချက်ကို ထိန်းသိမ်းရန်အတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်ပါသည်။
GABA သည် အာရုံကြောဆိုင်ရာ ယိုယွင်းပျက်စီးမှု ပြောင်းလဲမှုများကို ဟန့်တားနိုင်ပြီး မှတ်ဉာဏ်နှင့် သိမြင်မှုဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်ချက်များကို တိုးတက်ကောင်းမွန်စေနိုင်ကြောင်း လေ့လာမှုများက ပြသထားသည်။ တိရစ္ဆာန်များတွင် လေ့လာမှုများအရ GABA သည် သိမြင်မှုဆိုင်ရာ ကျဆင်းမှုရှိသော ကြွက်များတွင် ရေရှည်မှတ်ဉာဏ်ကို တိုးတက်ကောင်းမွန်စေပြီး neuroendocrine PC-12 ဆဲလ်များ ပွားများမှုကို မြှင့်တင်ပေးသည်ဟု ဆိုသည်။ လက်တွေ့စမ်းသပ်မှုများတွင် GABA သည် သွေးရည်ကြည် ဦးနှောက်မှ ဆင်းသက်လာသော neurotrophic factor (BDNF) အဆင့်ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး အသက်လတ်ပိုင်း အမျိုးသမီးများတွင် မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းမှုနှင့် အယ်လ်ဇိုင်းမားရောဂါ ဖြစ်နိုင်ခြေကို လျှော့ချပေးကြောင်း ပြသထားသည်။
ထို့အပြင်၊ GABA သည် စိတ်ခံစားချက်၊ စိတ်ဖိစီးမှု၊ မောပန်းနွမ်းနယ်မှုနှင့် အိပ်စက်ခြင်းအပေါ် အပြုသဘောဆောင်သော အကျိုးသက်ရောက်မှုများ ရှိသည်။ သုတေသနပြုချက်များအရ GABA နှင့် L-theanine ရောစပ်ထားခြင်းသည် အိပ်စက်ချိန်နှောင့်နှေးမှုကို လျှော့ချပေးနိုင်ပြီး၊ အိပ်စက်ချိန်ကြာချိန်ကို တိုးမြှင့်ပေးနိုင်ကာ GABA နှင့် glutamate GluN1 receptor subunits များ၏ ဖော်ပြမှုကို မြှင့်တင်ပေးနိုင်ကြောင်း ဖော်ပြသည်။
၂။ လူတင်/ဇီဇန်သင်း
လူတင်သည် isoprene အကြွင်းအကျန် ရှစ်ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော အောက်ဆီဂျင်ပါဝင်သော carotenoid တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ double bonds ကိုးခုပါ၀င်သော unsaturated polyene တစ်မျိုးဖြစ်ပြီး သတ်မှတ်ထားသော wavelengths များတွင် အလင်းကို စုပ်ယူပြီး ထုတ်လွှတ်သောကြောင့် ထူးခြားသော အရောင်ဂုဏ်သတ္တိများကို ပေးစွမ်းသည်။ဇီဇန်သင်းသည် lutein ၏ isomer တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ လက်စွပ်ရှိ double bond ၏ အနေအထားတွင် ကွဲပြားသည်။
လူတင်နှင့် ဇီဇန်သင်းတို့သည် မြင်လွှာရှိ အဓိက ရောင်ခြယ်ပစ္စည်းများဖြစ်သည်။ လူတင်ကို အဓိကအားဖြင့် ပတ်ဝန်းကျင်မြင်ကွင်းတွင် တွေ့ရှိရပြီး ဇီဇန်သင်းကို အလယ်ဗဟို မက်ကူလာတွင် စုစည်းထားသည်။ ကာကွယ်မှုအာနိသင်များလူတင်နှင့် ဇီဇန်သင်းမျက်စိအတွက် မျက်စိအမြင်အာရုံကို တိုးတက်ကောင်းမွန်စေခြင်း၊ အသက်အရွယ်ကြောင့်ဖြစ်သော မက်ကူလာယိုယွင်းပျက်စီးခြင်း (AMD)၊ မျက်စိတိမ်၊ ရေတိမ်ရောဂါနှင့် လမစေ့ကလေးငယ်များတွင် မျက်စိအာရုံခံလွှာရောင်ရမ်းခြင်းကို ကာကွယ်ပေးခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။
၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် ဂျော်ဂျီယာတက္ကသိုလ်မှ သုတေသီများက တွေ့ရှိခဲ့သည်။လူတင်နှင့် ဇီဇန်သင်းသက်ကြီးရွယ်အိုများတွင် ဦးနှောက်ကျန်းမာရေးကို အပြုသဘောဆောင်သော သက်ရောက်မှုရှိသည်။ လေ့လာမှုက မြင့်မားသောအဆင့်ရှိသော ပါဝင်သူများကို ညွှန်ပြသည်လူတင်နှင့် ဇီဇန်သင်းစကားလုံးအတွဲများ ပြန်လည်မှတ်မိစေသော လုပ်ငန်းများကို လုပ်ဆောင်သည့်အခါ ဦးနှောက်လှုပ်ရှားမှု နည်းပါးခြင်းကို ပြသခဲ့ပြီး အာရုံကြောဆိုင်ရာ စွမ်းဆောင်ရည် ပိုမိုမြင့်မားကြောင်း ညွှန်ပြနေသည်။
ထို့အပြင်၊ Omeo မှ lutein ဖြည့်စွက်စာ Lutemax 2020 သည် အာရုံကြောဆဲလ်များ ပျော့ပျောင်းစွာဖွဲ့စည်းခြင်းတွင် ပါဝင်သော အရေးကြီးသော ပရိုတင်းတစ်မျိုးဖြစ်သည့် BDNF (ဦးနှောက်မှဆင်းသက်လာသော neurotrophic factor) အဆင့်ကို သိသိသာသာ မြှင့်တင်ပေးပြီး အာရုံကြောဆဲလ်များ၏ ကြီးထွားမှုနှင့် ကွဲပြားမှုအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သည့်အပြင် သင်ယူမှု၊ မှတ်ဉာဏ်နှင့် သိမြင်မှုလုပ်ဆောင်ချက် မြှင့်တင်ပေးခြင်းနှင့် ဆက်စပ်နေကြောင်း လေ့လာမှုတစ်ခုက ဖော်ပြသည်။
(လူတင်နှင့် ဇီဇန်သင်းတို့၏ ဖွဲ့စည်းပုံဆိုင်ရာ ဖော်မြူလာများ)
၃။ ဂျင်ဂိုရွက် ထုတ်ယူမှု (ဖလေဗိုနွိုက်၊ တာပီနွိုက်)
ဂင့်ဂို ဘီလိုဘာဂျင်ဂိုမျိုးရင်းတွင် ရှင်သန်ကျန်ရစ်သော တစ်ခုတည်းသော မျိုးစိတ်ဖြစ်သည့် ဂျင်ဂိုအရွက်ကို "အသက်ရှင်သော ရုပ်ကြွင်း" ဟု ခေါ်ဆိုလေ့ရှိသည်။ ၎င်း၏ အရွက်နှင့် အစေ့များကို ဆေးဝါးဗေဒဆိုင်ရာ သုတေသနတွင် အသုံးများပြီး ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းတွင် အသုံးအများဆုံး သဘာဝဆေးဝါးများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ဂျင်ဂိုအရွက်ထုတ်ယူမှုတွင်ပါဝင်သော တက်ကြွသောဒြပ်ပေါင်းများသည် အဓိကအားဖြင့် flavonoids နှင့် terpenoids များဖြစ်ပြီး အဆီလျှော့ချရန် ကူညီပေးခြင်း၊ antioxidant အာနိသင်ရှိခြင်း၊ မှတ်ဉာဏ်တိုးတက်စေခြင်း၊ မျက်စိညောင်းညာမှုကို သက်သာစေခြင်းနှင့် အသည်းပျက်စီးမှုမှ ကာကွယ်ပေးခြင်းကဲ့သို့သော ဂုဏ်သတ္တိများရှိသည်။
ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့၏ ဆေးဖက်ဝင်အပင်များဆိုင်ရာ စာတမ်းတွင် စံသတ်မှတ်ထားသောဂျင်ဂိုပင်အရွက်ထုတ်ယူမှုများတွင် flavonoid glycosides ၂၂-၂၇% နှင့် terpenoids ၅-၇% ပါဝင်သင့်ပြီး ginkgolic acid ပါဝင်မှု ၅ mg/kg အောက် ရှိသင့်သည်။ ဂျပန်နိုင်ငံတွင် ကျန်းမာရေးနှင့် အာဟာရဆိုင်ရာ အစားအစာအသင်းက ginkgo အရွက်ထုတ်ယူမှုအတွက် အရည်အသွေးစံနှုန်းများ သတ်မှတ်ထားပြီး flavonoid glycoside ပါဝင်မှု အနည်းဆုံး ၂၄% နှင့် terpenoid ပါဝင်မှု အနည်းဆုံး ၆% ရှိရမည်ဖြစ်ပြီး ginkgolic acid ကို ၅ ppm အောက် ထားရှိရန် လိုအပ်သည်။ အရွယ်ရောက်ပြီးသူများအတွက် အကြံပြုထားသော နေ့စဉ်စားသုံးမှုမှာ ၆၀ မှ ၂၄၀ မီလီဂရမ်ကြား ဖြစ်သည်။
စံသတ်မှတ်ထားသော ginkgo အရွက်ထုတ်ယူမှုကို placebo နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ရေရှည်စားသုံးခြင်းသည် မှတ်ဉာဏ်တိကျမှုနှင့် ဆုံးဖြတ်ချက်ချနိုင်စွမ်းအပါအဝင် အချို့သော သိမြင်မှုဆိုင်ရာလုပ်ဆောင်ချက်များကို သိသိသာသာ မြှင့်တင်ပေးနိုင်ကြောင်း လေ့လာမှုများက ပြသခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ginkgo ထုတ်ယူမှုသည် ဦးနှောက်သွေးစီးဆင်းမှုနှင့် လုပ်ဆောင်ချက်ကို တိုးတက်ကောင်းမွန်စေကြောင်း သတင်းပို့ထားသည်။
၄။ DHA
DHA(docosahexaenoic acid) သည် omega-3 long-chain polyunsaturated fatty acid (PUFA) တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ပင်လယ်စာနှင့် ၎င်းတို့၏ထုတ်ကုန်များ၊ အထူးသဖြင့် အဆီများသောငါးများတွင် များစွာပါဝင်ပြီး ၁၀၀ ဂရမ်လျှင် DHA ၀.၆၈ မှ ၁.၃ ဂရမ်အထိ ပေးစွမ်းနိုင်သည်။ ဥနှင့် အသားကဲ့သို့သော တိရစ္ဆာန်အခြေခံ အစားအစာများတွင် DHA အနည်းငယ်သာ ပါဝင်သည်။ ထို့အပြင်၊ လူသားမိခင်နို့နှင့် အခြားနို့တိုက်သတ္တဝါများ၏နို့တွင်လည်း DHA ပါဝင်သည်။ လေ့လာမှု ၆၅ ခုတွင် အမျိုးသမီး ၂၄၀၀ ကျော်ကို ပြုလုပ်ခဲ့သော သုတေသနပြုချက်များအရ မိခင်နို့တွင် DHA ၏ ပျမ်းမျှပါဝင်မှုသည် စုစုပေါင်း fatty acid အလေးချိန်၏ ၀.၃၂% ရှိပြီး ၀.၀၆% မှ ၁.၄% အထိ ရှိပြီး ကမ်းရိုးတန်းဒေသများတွင် မိခင်နို့တွင် DHA ပါဝင်မှု အမြင့်ဆုံးဖြစ်သည်။
DHA သည် ဦးနှောက်ဖွံ့ဖြိုးမှု၊ လုပ်ဆောင်ချက်နှင့် ရောဂါများနှင့် ဆက်စပ်နေသည်။ ကျယ်ပြန့်သော သုတေသနပြုချက်များက ဖော်ပြသည်။DHAအာရုံကြောပို့လွှတ်မှု၊ အာရုံကြောဆဲလ်ကြီးထွားမှု၊ synaptic plasticity နှင့် neurotransmitter ထုတ်လွှတ်မှုကို မြှင့်တင်ပေးနိုင်သည်။ randomized controlled trials ၁၅ ခု၏ meta-analysis အရ DHA ၅၈၀ မီလီဂရမ်ကို နေ့စဉ်ပျမ်းမျှစားသုံးခြင်းသည် ကျန်းမာသောလူကြီးများ (အသက် ၁၈-၉၀ နှစ်) နှင့် သိမြင်မှုဆိုင်ရာချို့ယွင်းမှုအနည်းငယ်ရှိသူများတွင် episodic မှတ်ဉာဏ်ကို သိသိသာသာတိုးတက်စေကြောင်း ပြသခဲ့သည်။
DHA ၏ လုပ်ဆောင်ချက်ယန္တရားများတွင် အောက်ပါတို့ ပါဝင်သည်- ၁) n-3/n-6 PUFA အချိုးကို ပြန်လည်ရရှိစေခြင်း၊ ၂) M1 microglial ဆဲလ် အလွန်အကျွံ လှုပ်ရှားမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော အသက်အရွယ်နှင့် ဆက်စပ်သော အာရုံကြောရောင်ရမ်းမှုကို ဟန့်တားခြင်း၊ ၃) C3 နှင့် S100B ကဲ့သို့သော A1 markers များကို လျှော့ချခြင်းဖြင့် A1 astrocyte phenotype ကို နှိမ်နင်းခြင်း၊ ၄) ဦးနှောက်မှ ဆင်းသက်လာသော neurotrophic factor-associated kinase B အချက်ပြမှုကို မပြောင်းလဲဘဲ proBDNF/p75 အချက်ပြမှုလမ်းကြောင်းကို ထိရောက်စွာ ဟန့်တားခြင်း၊ နှင့် ၅) protein kinase B (Akt) membrane translocation နှင့် activation ကို လွယ်ကူချောမွေ့စေသည့် phosphatidylserine အဆင့်ကို မြှင့်တင်ခြင်းဖြင့် အာရုံကြောဆဲလ်များ၏ ရှင်သန်မှုကို မြှင့်တင်ပေးခြင်း။
၅။ ဘိုင်ဖီဒိုဘက်တီးရီယမ် MCC1274
"ဒုတိယဦးနှောက်" အဖြစ် မကြာခဏရည်ညွှန်းလေ့ရှိသော အူလမ်းကြောင်းသည် ဦးနှောက်နှင့် သိသာထင်ရှားသော အပြန်အလှန်ဆက်သွယ်မှုရှိကြောင်း ပြသထားသည်။ အူလမ်းကြောင်းသည် ကိုယ်ပိုင်လှုပ်ရှားမှုရှိသော အင်္ဂါတစ်ခုအနေဖြင့် ဦးနှောက်ကို တိုက်ရိုက်ညွှန်ကြားချက်မပါဘဲ လွတ်လပ်စွာ လုပ်ဆောင်နိုင်သည်။ သို့သော် အူလမ်းကြောင်းနှင့် ဦးနှောက်ကြား ဆက်သွယ်မှုသည် ကိုယ်ပိုင်အာရုံကြောစနစ်၊ ဟော်မုန်းအချက်ပြမှုများနှင့် cytokines များမှတစ်ဆင့် ထိန်းသိမ်းထားပြီး "အူ-ဦးနှောက်ဝင်ရိုး" အဖြစ်လူသိများသောအရာကို ဖွဲ့စည်းသည်။
အယ်လ်ဇိုင်းမားရောဂါတွင် အဓိကရောဂါဗေဒဆိုင်ရာ အမှတ်အသားတစ်ခုဖြစ်သည့် β-amyloid ပရိုတင်း စုဆောင်းမှုတွင် အူလမ်းကြောင်းဘက်တီးရီးယားများသည် အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ကြောင်း သုတေသနပြုချက်များအရ သိရသည်။ ကျန်းမာသော ထိန်းချုပ်မှုများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အယ်လ်ဇိုင်းမားလူနာများတွင် အူလမ်းကြောင်းရှိ အဏုဇီဝပိုးမွှားများ၏ မျိုးကွဲများ လျော့နည်းသွားပြီး Bifidobacterium ပမာဏ လျော့နည်းသွားကြောင်း တွေ့ရှိရသည်။
သိမြင်မှုစွမ်းရည် အနည်းငယ်ချို့ယွင်းမှု (MCI) ရှိသူများကို လူသားကြားဝင်လေ့လာမှုများတွင် Rivermead Behavioral Memory Test (RBANS) တွင် Bifidobacterium MCC1274 စားသုံးမှုသည် သိမြင်မှုစွမ်းဆောင်ရည်ကို သိသိသာသာတိုးတက်စေခဲ့သည်။ ချက်ချင်းမှတ်ဉာဏ်၊ မြင်နိုင်စွမ်း၊ နေရာယူနိုင်စွမ်း၊ ရှုပ်ထွေးသောလုပ်ဆောင်မှုနှင့် နှောင့်နှေးမှတ်ဉာဏ်ကဲ့သို့သော နယ်ပယ်များတွင် ရမှတ်များလည်း သိသိသာသာတိုးတက်ခဲ့သည်။
ပို့စ်တင်ချိန်: ၂၀၂၅ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ ၇ ရက်